Haiphong Puppetry Arts

Múa rối nước là loại hình nghệ thuật sân khấu dân gian truyền thống đặc sắc ở Việt Nam. Nghệ thuật múa rối nước xuất hiện lần đầu tiên vào khoảng nửa đầu thế kỷ 11 trong các chương trình biểu diễn nghệ thuật cung đình. Sau một giai đoạn phát triển nhanh từ thế kỷ 11 đến thế kỉ 14, nghệ thuật múa rối nước bắt đầu xuất hiện ở các lễ hội làng, các sự kiện văn hóa quần chúng và nhanh chóng phát triển thành môn nghệ thuật sân khấu truyền thống của dân tộc và là một phần quan trọng trong di sản văn hoá Việt Nam. Nghệ thuật múa rối nước là hoạt động văn hóa dân gian do người nông dân của đồng ruộng sáng tạo ra để đáp ứng như cầu sinh hoạt văn hóa của cộng đồng, vì vậy các hoạt động biêu diễn thường được tổ chức vào những ngày việc đồng áng tạm xong, trong dịp đầu xuân hay những ngày mở hội. Sân khấu biểu diễn rối nước thường là các ao làng, mặt nước tự nhiên, đủ rộng, có thể tụ tập quần chúng, khán giả chính là những người dân trong làng xóm, những người tạo ra nghệ thuật rối, con rối và nội dung vở diễn. Nghệ thuật biểu diễn rối nước có nhiều đề tài miêu tả các sự kiện trong lịch sử đất nước, các cảnh cuộc sống thường ngày, những câu chuyện dân gian hay những vui thú trong tiết nông nhàn… các đề tài này thể hiện bức tranh sống động về lịch sử, văn hóa, phong tục tập quán của nông thôn Việt Nam… Một đặc điểm nổi bật xuyên suốt các vở diễn là cho dù tái hiện lại sự kiện lịch sử hay một mảnh cuộc sống nông thôn thanh bình, trang phục của các con rối bao giờ cũng là trang phục truyền thống đặc trưng cho thời gian câu chuyện xảy ra và hoạt động của con rối diễn ra trên mặt nước. Phương thức nhờ nước để con rối hoạt động, nhờ nước giấu đi bộ máy và cách điều khiển là một sự sáng tạo tuyệt vời. Phương pháp điều khiển con rối là một trong những yếu tố tạo nên sự hấp dẫn đặc biệt so với các loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống khác. Để biểu diễn, người điều khiển ẩn mình sau một tấm màn dài phủ phía trước Thủy Đình được dựng trên mặt nước, thường dài rộng khoảng 5-6 mét và có đủ độ sâu (khoảng 1 mét). Thủy Đình là cảnh phông chính của sân khấu rối nước điển hình miêu tả cảnh đình làng mái cong, cây cau, dậu phên và cảnh quan hội làng được bài trí phía trước. Để biểu diễn nghệ thuật múa rối, những nghệ nhân múa rối đứng trong nước ngập đến ngang ngực trong bất kể thời tiết, dùng gậy tre điều khiển các con rối, biểu diễn những cảnh đầy kịch tính trên sân khấu mặt nước, thể hiện các lời thoại, trạng thái nhân vật rối qua hệ thống âm thanh. Các loại nhạc cụ truyền thống được kết hợp để tạo nên nền nhạc hấp dẫn, phù hợp với vỡ diễn được dàn dựng. Ban nhạc ngồi 2 bên sân khấu sử dụng trống làm nhạc cụ chủ đạo, đi kèm với âm thanh của nhiều nhạc cụ khác như chũm choẹ, trống cơm, sáo, cồng, đàn bầu, nhị, và các nhạc cụ truyền thống khác dùng trong hát chèo. Nghệ sĩ hát và nói lời thoại của con rối ngồi cạnh những nghệ nhân điều khiển rối. Nghệ thuật múa rối rất phổ biến tại Hải Phòng hiện đang được bảo tồn và phát huy ở hai dạng; nghệ thuật dân gian tại các làng nghề Nhân Hòa, Đồng Minh và nghệ thuật chuyên nghiệp được phát triển bởi Đoàn nghệ thuật múa rối Hải Phòng. Đây là đoàn nghệ thuật múa rối chuyện nghiệp với bề dày kinh nghiệm trong tổ chức dàn dựng và biểu diễn nghệ thuật rối. Rối nước Việt Nam và Đoàn Nghệ thuật rối Hải Phòng đã trở nên phổ biến khắp trong và ngoài nước với những chuyến lưu diễn thành công tại nhiều nước trên thế giới như ở Mỹ, Israel, Iran, Pháp, Hàn Quốc…
Bên cạnh rối nước, Đoàn nghệ thuật múa rối Hải Phòng còn bảo tồn và phát triển nghệ thuật múa rối cạn cùng với Làng nghề rối cạn Bảo Hà. Khác với rối nước, rối cạn được biểu diễn một cách linh hoạt hơn nhờ yếu tố đơn giản của sân khấu, chỉ cần một tấm phông sẫm màu là có thể tạo được một sân khấu rối cạn. Sự khác biệt này đã làm cho múa Rối cạn mang tính chất sân khấu kịch hát. Con rối Bảo Hà được chế tác tại chỗ do các nghệ nhân làng tạc tượng gỗ Bảo Hà thực hiện, thân rối làm bằng gỗ, tay rối làm bằng vải bông, toàn thân con rối cao chừng 30 cm, trông đơn sơ nhưng xinh xắn. Nghệ thuật múa rối cạn Bảo Hà ngày một phát triển cùng với rối nước Hải Phòng để tạo nên những sản phẩm văn hóa - du lịch độc đáo đưa du lịch văn hóa Việt Nam nói chung và thành phố Hải Phòng nói riêng đến với Thế giới.